10-11 Aralık tarihlerinde Ankarada, T.C. Sağlık Bakanlığı ve Küresel Fon Türkiye HIV/AIDS Önleme ve Destek program kapsamında HIVle Yaşamak ve İnsan Hakları başlığında bir çalıştay düzenledik. Çalıştayın amacı, Türkiyede HIV/AIDS ile ilgili yasal çerçeveyi belirlemek, mevcut yasal çerçevenin Türkiyede HIV/AIDS konusunda yaşanan sorunlardaki etkisini değerlendirmek ve mevcut yasal çerçevenin geliştirilmesi doğrultusunda öneriler geliştirmek şeklinde özetlenebilir.
İnsan hakları, etik kurallar ve yasalar; insan davranışını açıklayan, tanımlayan ve düzenleyen yapının temel taşları arasında yer alır. Daha özelde insan hakları, etik kurallar ve yasalar; devlet ve vatandaşlar arası ilişkileri; bireyler, gruplar ve topluluklar arası ilişkileri düzenler. HIV/AIDSin toplum içindeki konumu insan davranışı ile belirlenir. Bireyler arası ilişkiler, toplum içindeki gruplar arası ilişkiler ve devletin HIV/AIDSe yaklaşımı bu konumu etkiler. Bu nedenle insan hakları, etik kurallar ve yasalar bireylerin ve toplulukların HIV/AIDSe verdiği yanıtın her basamağında yer alırlar ve toplum içinde kişilerin insanlık onurlarının korunmasında ve acıların dindirilmesinde uygun araçlar olabilirler. Bunlara toplumun uyum göstermesi HIV/AIDS ile yaşayanların hastalığa karşı koyma gücünü artıracağı gibi, olabildiğince güvenli, sağlıklı, üretken ve uzun bir yaşam sürdürmelerini de sağlar.
Yasal çerçeve, hem HIVle yaşayan kişilerin yaşayabilecekleri hak ihlallerinin önüne geçmek hem de HIV/AIDS önleme programlarının temelini oluşturması bakımından bir hayli önem arz ediyor. Dünyada yaşanan deneyimler göz önüne alındığında, HIVle yaşayan kişilerin tedaviye, bakıma ve hizmete ulaşmalarının önündeki engellerin kaldırılmasının ve temel insan haklarından eşit bir biçimde yararlanmalarının toplumların HIV/AIDSe karşı daha etkili yanıtlar geliştirebildiklerini, önleme çalışmalarının daha işlevsel olmasını sağladığını söyleyebiliriz.
Bu çalışma, aslında yıllar içinde yapılan çalışmaların son ayağını oluşturuyor da diyebiliriz. İlk olarak Ulusal AIDS Komisyonu (UAK) mevzuat komitesi tarafından UAK Strateji ve Eylem Planı geliştirilmiş, daha sonra UNAIDS Tema Grubu tarafından Mehmet Kontaşın hazırladığı HIV/AIDS ve Türkiye Analizi yayınlanmış, 1999 yılında İnsan kaynağını Geliştirme Vakfı tarafından UAK yayını olarak AIDSin Önlenmesinde İnsan Hakları ve Kamu Özgürlüklerin Korunması raporu yayınlanmış, daha sonra yine Küresel Fon kapsamında Yusuf Tunç Demircan HIV/AIDS bağlamında Türkiyede Yasal Mevzuat raporunu hazırlamış, UNAIDS desteğiyle Habibe Kayar ve Murat Yüksel yine Türkiyedeki HIV/AIDS bağlamında yasal mevzuata ilişkin rapor hazırlamışlardır.
Yaptığımız bu son çalışmada işe Ankarada yapılacak olan çalıştaya sunulmak üzere bir rapor hazırlanması için bir danışman kurulu oluşturduk. Danışma kurulumuzda İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfından Muhtar Çokar, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Şevki Sözen, Sağlık Hakkı Hareketi Derneğinden Avukat Süleyman Anıl, PYD Hukuk Danışmanı Av. Habibe Yılmaz Kayar, Marmara Üniversitesi Deontoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Gürkan Sert ve PYDden Efehan yer alıyordu
Danışman kurulumuzla 15 Ağustos tarihinden itibaren çalışmaya başladık ve Türkiyedeki yasal mevzuatı incelemek için 1996 yılında UNAIDS ve BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği tarafından yayınlanan Yasa Yapıcılar için HIV/AIDS, Hukuk ve İnsan Hakları Elkitabını kendimize rehber edindik. Bu elkitabı çeşitli ülkelerdeki örnekleri inceleyerek devletlerin HIV/AIDS ve İnsan Hakları bağlamında almaları gereken önlemleri ve yasa reformlarını 12 temel ilke üzerinden tartışan, yasa yapıcılar için yönlendirici bir kaynak olma özelliğini taşımaktadır.
Bu 12 ilke göz önünde tutularak Türkiyede HIV/AIDS bağlamında yaşanan ve ileride yaşanması muhtemel sorunların ortaya konduğu, bu sorunlarla ilgili yasal mevzuatın yeterliliğinin tartışıldığı bir rapor hazırlanmıştır. Varolan ve ileride ortaya çıkması muhtemel sorunların çözümü için önerilerin geliştirilmesi ise kamu ve sivil toplum kurumlarının katılacağı çalıştaya bırakılmıştır.
10-11 Aralıkta Ankarada yapılan çalıştaya şu kurumlar katıldı:
| Pozitif Yaşam Derneği | Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hzm. Gn. Md. |
| PODER | SB İlaç ve Eczacılık Genel Md |
| İKGV | SB Tedavi Hiz. Egitim Hastanesi ve Özel Dal koordine Şb Md. |
| İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi | SB Tedavi Hiz. Gn. Md. Hasta Hakları Şb. Md. |
| Pembe Hayat | Milli Eğitim Bakanlığı Sağlık İdaresi Daire Başkanlığı |
| Kaos GL | Milli Savunma Bakanlığı/GATA |
| Lambda İstanbul | Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Gn. Md. |
| Türkiye Aile Planlaması Vakfı | Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Gn. Md. |
| HAYAD | MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı |
| Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi | Kültür ve Turizm Bakanlığı |
| Sağlık Hakkı Hareketi Derneği | Sosyal Hizmet ve Çocuk Esirgeme Kurumu |
| Türkiye Kızılay Derneği | Sanayii ve Ticaret Bakanlığı |
| Uluslar arası Çocuk Merkezi | Refik Saydam HS Merkez Başkanlığ |
| CYBH-DER | Diyanet İşleri Başkanlığı |
| UNAIDS | İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Sağlık İşleri Daire Bşk |
| UNFPA | Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü |
| Başbakanlık Sosyal ve Kültürel İşler Başkanlığı | |
| Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü | |
| SGK/SSK |
Çalıştayın ilk günü, açılış konuşmalarından sonra, Habibe Kayar Türkiyede HIVle Yaşayanların Yaşadıkları Hak İhlallerini ve HIV/AIDS Bağlamında Türkiyedeki Yasal Mevzuatı anlattı. Daha sonra Gürkan Sert HIV bağlamında Yasalar ve Etik üzerine bir sunum gerçekleştirdi. Muhtar Çokar ise çalışma kapsamında danışmanların hazırladıkları raporu anlatarak, çalıştaydan beklentileri ve çalışma yöntemini anlatan bir sunum yaptıktan sonra, katılımcılar tartışılacak konu başlıklarına bağlı olarak dört gruba ayrıldı. Gruplar ve üzerinde çalışacakları konular şu şekilde sıralandı:
Grup 1: Ulusal Yapılar
İnsan Hakları izleme mekanizması
Uluslar arası işbirliği
Çalışma Yaşamı
Grup 2: Halk Sağlığı Mevzuatı
Tedavi ve Araştırma
Grup 3: Ceza Yasaları, Ceza İnfaz sistemi ve Yasal Destek
Ayrımcılık Karşıtı ve Koruyucu Yasalar
Grup 4: Kadınlar, Çocuklar ve Diğer İncinebilir Gruplar
Toplumsal örgütlenmenin desteklenmesi
Eğitim, öğretim ve medya
Grup başlıklarından da anlaşılabileceği üzere, HIV/AIDS konusu geniş bir alan etkilediği için, üzerinde çalışılacak konular da geniş bir yelpazeye yayılıyordu. Çalıştay katılımcılarının geldikleri kurumlar gözönüne alınarak, her konuyla ilişkili olan kurumlar ve gruplar eşleştirildi ve ilk günün ikinci yarısında gruplar ayrı ayrı çalıştılar. İkinci gün ise gruplar yaptıkları çalışmaları sunarak, çıktılarını tartışmaya açtılar. Grupların sunumlarından sonra genel bir tartışma yürütülerek, çalıştayın sonuçları ve beklentiler üzerine konuşuldu.
Tartışılan konuların kapsamı düşünüldüğünde çalıştayın sonuçlarını bir çırpıda özetlemek de bir hayli güç. Çalıştay öncesinde hazırlanan rapor, katılımcıların görüş ve önerilerini yansıtacak şekilde tekrar gözden geçirilecek ve kitap olarak yayınlanacak ve ilgili her kurum ve kişiyle paylaşılacaktır. Ancak genel olarak çalıştayın bir hayli başarılı geçtiği, özellikle katılan kamu kurumlarının konu ile ilgili hassasiyet geliştirmeleri ve bilgi edinmeleri yönünde önemli bir adım atıldığı söylenebilir. Bunun dışında PYD, katılan kamu kurumlarıyla da ayrı ayrı görüşerek işbirliği yapma yollarını araştırmış, Milli Eğitim Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı gibi kurumlarla işbirliği yönünde girişimler başlatmıştır.
Önümüzdeki süreçte bu çalıştayı ve çıktılarını çeşitli vesilelerle daha çok konuşacağımızı düşünüyor, konuyla ilgili soru, öneri ve görüşlerinizi paylaşmanızı sabırsızlıkla bekliyoruz.